Korzenie polskiej spółdzielczości a rozwój sektora spółdzielczego w III Rzeczypospolitej
Sources of polish cooperative movement and its sectoral development after 1989

do pobrania/download PDF

Andrzej Michalik

Instytut Ekonomiczny / The Institute of Economics
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Elblągu / The State University of Applied Sciences in Elbląg 
ul. Wojska Polskiego 1
82-300 Elbląg
e-mail: a.michalik(at)pwsz.elblag.pl

SŁOWA KLUCZOWE

spółdzielnia socjalna, ruch spółdzielczy, bankowość spółdzielcza, gospodarka spółdzielcza, sektory gospodarki spółdzielczej, spółdzielnia pracy, spółdzielnia inwalidów

KEYWORDS

social cooperative, cooperative movement, cooperative banking, cooperative economy, cooperative economy sectors, labour cooperative

STRESZCZENIE

W artykule zawarto podstawowe informacje na temat organizacji spółdzielczych, które funkcjonowały w okresie dwudziestolecia międzywojennego oraz znalazły swoje miejsce po transformacji gospodarczej lat 90. Istniejące w latach 20. podmioty spółdzielcze przenikały każdy sektor życia gospodarczego w przeciwieństwie do tych, które zaczęły się rozwijać tuż po odzyskaniu przez polskich przedsiębiorców możliwości tworzenia niezależnych organizacji gospodarczych, w tym również tych opartych o przepisy prawa spółdzielczego. Podstawowym celem artykułu jest więc wykazanie, że spółdzielczość może mieć istotny wpływ na rozwój gospodarczy nie tylko lokalnych wspólnot, ale również całych regionów, prowadząc do poprawy sytuacji materialnej mieszkańców – dzięki sięganiu do rozwiązań przedwojennych, mimo ograniczonego wsparcia rozwoju tego sektora na początku transformacji gospodarczej oraz osłabienia organizacyjnego sektora spółdzielczego po upadku wojewódzkich związków rewizyjnych działających do początku 1990 r.

ABSTRACT

The paper includes basic information about cooperatives that operated in the inter-war period and were re-established in 1990s. The cooperatives existing in the 1920s penetrated each economic sector, on the contrary to those which started to act immediately after regaining the legal opportunities to form independent economic entities, including the ones functioning on the ground of cooperative act. Thus, the underlying aim of the article is to verify the thesis that cooperative movement can highly influenced on not only local communities but entire regions, leading to the improvement in financial situation of their inhabitants. It results from the use of the pre-war solutions, despite limited support given to the sector in the beginning of economic transformation and organisational weakening of cooperative sector after the fall of the regional cooperative associations which operated from the beginning of 1990s.

LITERATURA / REFERENCES

Baczko A., Gumowska M., Ogrocka A. [2008], Społeczny kontekst rozwoju ekonomii społecznej w Polsce, [w:] A. Giza-Poleszczuk, J. Hausner (red.), Ekonomia społeczna w Polsce – osiągnięcia bariery i potencjał w świetle badań, FISE, Warszawa.
Bartkowski J. [2003], Tradycja i polityka. Wpływ tradycji kulturowych polskich regionów na współczesne zachowania społeczne i polityczne, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa.
Bartkowski S. [1999], Pieniądz zdrowego rozsądku, „Wprost”, nr 879.
Birchall J. [1997], The International Co-operative Movement, Manchester University Press, Manchester-New York.
Boni M. [2007], Ekonomia społeczna – szanse i pokusy, „Ekonomia Społeczna” , nr 1.
Brzozowska J. [2007], Spółdzielnia jako podmiot gospodarki spółdzielczej, „Ekonomia Społeczna”, nr 1.
Brzozowska J. [2008], Spółdzielnia pracy jako jedna z form prowadzenia działalności gospodarczej, [w:] D. Kwiecińska, A. Pacut (red.), Budowanie kompetencji dla przedsiębiorczości społecznej, MSAP UEK, Kraków.
Brzozowski B. [2006], Podstawy gospodarki spółdzielczej, Wydawnictwo Uniwersytetu Rolniczego, Kraków.
Chyra-Rolicz Z. [2007], Stosunek państwa i sił politycznych do spółdzielczości w drugiej i trzeciej Rzeczpospolitej, [w:] A.B. Duszyk (red.), Między ideą, a polityką. Ruch spółdzielczy centralnych ziem polskich, Wydawnictwo Politechniki Radomskiej, Radom.
Deklaracja ideowo-programowa ruchu ludowego z grudnia 1943 r., [w:] K. Przybysz, Wizje Polski. Programy polityczne lat wojny i okupacji 1939-1944 [1992], Wydawnictwo Dom wydawniczy i handlowy „Elipsa”, Warszawa.
Dekret z 12 czerwca 1945 r. o przeniesieniu własności resztówek majątków rozparcelowanych na spółdzielnie Samopomoc Chłopska (Dz.U. Nr 27, poz. 162).
Demoustier D., Rousseliere D. [2005], Social Economy as Social Science and Practice, [w:] D. Rousseliere, Ethics and the Market, Advances in Social Economics, New York.
Dudzik K., Kucharski T. [2008], Przedsiębiorstwo społeczne. Dobre praktyki, [w:] J. Hausner, H. Izdebski (red.), Przedsiębiorstwo społeczne w Polsce. Teoria i praktyka, MSAP UEK, Kraków.
Dyka S., Grzegorzewski P. [2000], Zarządzanie spółdzielnią, Wydawnictwo Diffin, Warszawa.
Dziubińska-Michalewicz M. [2003], Przedsiębiorstwa społeczne jako jedna z form zatrudnienia socjalnego. Doświadczenia wybranych krajów – Włoch, Finlandii i Francji, Wydawnictwo MPiPS, Warszawa.
Frączak P. [2006], Szkic do historii ekonomii społecznej w Polsce, FISE, Warszawa.
Frączak P. [2008a], Wymiar polityczny, własność społeczna i hybrydowość jako elementy myślenia o zarządzaniu przedsiębiorstwem społecznym, „Ekonomia Społeczna”, nr 2.
Frączak P. [2008b], Zarządzanie przedsiębiorstwem społecznym, „Ekonomia Społeczna”, nr 1.
Gałęski B. [1971], Innowacje a społeczność wiejska, Wydawnictwo Książka i Wiedza, Warszawa.
Herbst J. [2006], Geografia polskiej ekonomii społecznej, FISE Warszawa.
Inglot S., Galos A. [1966], Zarys polskiego ruchu spółdzielczego – część 1 do 1918 roku, Wydawnictwo ZW CRS, Warszawa.
Jezierski A., Leszczeńska C. [2003], Historia gospodarcza Polski, Wydawnictwo KeyText, Warszawa.
Kamiński W. [2006], SKOK jako przedsiębiorstwo gospodarki społecznej, [w:] M. Ołdak, T. Leś (red.), Z teorii i praktyki gospodarki społecznej, Wydawnictwo Colegium Civitas, Warszawa.
Kaźmierczak T. [2007], Zrozumieć ekonomię społeczną, [w:] T. Kaźmierczak, M. Rymsza (red.), Kapitał społeczny, Ekonomia społeczna, Wydawnictwo ISP, Warszawa.
Kieniewicz J. [1964], Dramat trzeźwych entuzjastów. O ludziach pracy organicznej, Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa.
Kołodziej E. [2007], Spółdzielczość na terenie centralnych ziem polskich do roku 1939, [w:] A.B. Duszyca, Między ideą, a polityką. Ruch spółdzielczy centralnych ziem polskich, Wydawnictwo PR, Radom.
Kowalczyk J. [2007], Ekonomia społeczna z perspektywy pomocy społecznej, „Ekonomia Społeczna”, nr 1.
Kowalewski E. [1998], Ubezpieczeniowa zasada wzajemności – jej istota i prawne konsekwencje, „Prawo asekuracyjne”, nr 1.
Krysiak I. [2006], Informacja o sektorze spółdzielczym w Polsce, FISE, Warszawa.
Maliszewski A. [1992], Ewolucja myśli i społeczno-ekonomiczna rola spółdzielczości mieszkaniowej w Polsce, Wydawnictwo Spółdzielczy Instytut Badawczy, Warszawa.
Matusak P. [2004], Polskie państwo podziemne a spółdzielczość 1939-1945, [w:] Z. Chyra-Rolicz, Pomoc czy przeszkoda – rola tradycji w odbudowie polskiej spółdzielczości, Wydawnictwo Akademii Podlaskiej, Siedlce.
Matoga B. [2007], Włoskie spółdzielnie socjalne realizują wiele usług komunalnych, „Gazeta Samorządu i Administracji Monitor Gospodarczy”, nr 25.
Mituś A. [2004], Tania ochrona także w gminach. Towarzystwo Ubezpieczeń Wzajemnych, „Przegląd Samorządowy. Monitor Zamówień Publicznych” , nr 5.
Mituś A. [2008], Towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych podmiotem ekonomii społecznej, „Ekonomia Społeczna”, nr 1.
Obwieszczenie Ministra Skarbu z 10 kwietnia 1935 r. w sprawie przyznania związkom prawa dokonywania rewizji (M.P, Nr 90, poz. 123).
Pałys E. [2005], Przedsiębiorstwa społeczne wzmacniają rozwój, „Gazeta Samorządu i Administracji”, nr 17.
Paszkowski J. [2007], Korzenie ekonomii społecznej a spółdzielczość w Polsce, „Ekonomia Społeczna”, nr 1
Piechowski A. [2007], Rodowód przedsiębiorczości społecznej, [w:] E. Leś, M. Ołdak, Przedsiębiorstwo społeczne w rozwoju lokalnym, Wydawnictwo IPS, Warszawa.
Program CKRL z lipca 1941 r. pt. O nową treść i formę, [w:] K. Przybysz, Wizje Polski. Programy polityczne lat wojny i okupacji 1939-1944 [1992], Wydawnictwo Dom wydawniczy i handlowy „Elipsa”, Warszawa.
Program Socjalistycznej Organizacji „Wolność” z 7 listopada 1939 r. pt. Manifest Wolności, dostępne na: http://lewicowo.pl/manifest-wolnosci (12.12.2012 r.).
Przybysz K. [1992], Wizje Polski. Programy polityczne lat wojny i okupacji 1939-1944, Wydawnictwo Elipsa, Warszawa.
Romanowski T. [1964], Z dziejów spółdzielczości rolniczej w latach wielkiego kryzysu 1929-1934, Wydawnictwo Książka i Wiedza, Warszawa.
Rusiński W. [1980], Zarys historii polskiego ruchu spółdzielczego, cz. II – 1918-1939, Zakład Wydawniczy Centralny Związek Spółdzielni Rolniczych, Warszawa.
Światło A. [1973], Spółdzielczy Instytut Naukowy 1919-1979, Zakład Wydawniczy Centralny Związek Spółdzielni Rolniczych, Warszawa.
Wygnański J.J. [2007], Ekonomizacja organizacji pozarządowych, [w:] J. Hausner (red.), Ekonomia społeczna a rozwój, MSAP UEK, Kraków.
Wyszomirski T. [1986], Wczoraj, dziś i jutro w spółdzielczości bankowej, Wydawnictwo PWN, Warszawa.
Żurawska J. [1978], Inteligencja warszawska w końcu dziewiętnastego wieku, Wydawnictwo PWN, Warszawa.
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 17 marca 1928 r. o prawie bankowym (Dz.U. Nr 321, poz. 675).
Ustawa z 20 października 1920 r. o spółdzielniach (Dz.U. Nr 1952,poz. 733).
Ustawa z 7 kwietnia 1922 r. o łączeniu spółdzielni (Dz.U. Nr 33, poz. 265).
Ustawa z 13 marca 1934 r. w sprawie zmiany ustawy o spółdzielniach (Dz.U. Nr 38, poz. 342).
Ustawa z 21 maja 1948 r. o Centralnym Związku Spółdzielczym i centralach spółdzielni (Dz.U. Nr 30, poz. 199).
Ustawa z 20 grudnia 1949 r. o zmianie ustawy z 29 października 1929 r. o spółdzielniach oraz ustawy z 21 maja 1948 r. o Centralnym Związku Spółdzielczym i centralach spółdzielni (Dz.U. Nr 65, poz. 542).
Ustawa z 9 marca 1949 r. o zakładaniu rejestrów spółdzielni, których rejestry zaginęły lub uległy zniszczeniu (Dz.U. Nr 19, poz. 111).
Ustawa z 17 lutego 1961 r. o spółdzielniach i ich związkach (Dz.U. Nr 12, poz. 60).
Ustawa z 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (Dz.U. Nr 30, poz. 210).
Ustawa z 14 grudnia 1995 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo- kredytowych (Dz.U. Nr 1, poz. 2, z późn. zm.).
Ustawa z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. Nr 89, poz. 101, z późn. zm.).
Ustawa z 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych (Dz.U. Nr 89, poz. 101, z późn. zm.).

SUGEROWANE CYTOWANIE / SUGGESTED CITATION

Michalik A. [2013], Korzenie polskiej spółdzielczości a rozwój sektora spółdzielczego w III Rzeczypospolitej, "Ekonomia Społeczna", nr 1, s. 48-64.